Khi làn da chuyển sang màu vàng, không chỉ nhan sắc xuống cấp mà sức khỏe bên trong cũng có thể lao dốc. Da vàng là bị sao, có chữa trắng lại được không hay là dấu hiệu bệnh hiểm nghèo?
Vàng da là gì?
Vàng da (Jaundice) là tình trạng xảy ra khi cơ thể không chuyển hoá và đào thải được bilirubin, dẫn đến việc tăng bilirubin trong máu, thường sẽ đi kèm với vàng củng mạc mắt và mức độ vàng da phụ thuộc vào nồng độ bilirubin trong máu.
Bilirubin có hai thành phần: tự do (gián tiếp) và liên hợp (trực tiếp), tăng cao bất kỳ thành phần nào cũng đều có thể dẫn đến vàng da. Quá trình hấp thu, chuyển hoá và bài tiết Bilirubin như sau: hồng cầu bị phá huỷ sẽ giải phóng hemoglobin, sau đó hemoglobin được chuyển thành bilirubin gián tiếp. Bilirubin gián tiếp được gắn vào protein huyết tương và chuyển đến tế bào gan.
Trong tế bào gan, bilirubin gián tiếp được chuyển thành bilirubin trực tiếp (Bilirubin liên hợp), sau đó một phần giữ ở máu và một phần nhỏ bài tiết theo hệ thống mật ruột. Ở ruột, ubin được oxy hoá và chuyển thành urobilinogen, sau đó đào thải một phần qua phân và nước tiểu. Đây cũng là nguyên nhân khiến nước tiểu và phân có màu vàng.
Nguyên nhân khiến làn da bị vàng
Da vàng là bị sao sẽ được giải đáp khi bạn hiểu gốc rễ vấn đề. Từ rối loạn gan mật, tắc ống mật chủ, tan huyết, nhiễm virus đến tác dụng phụ thuốc đều có thể khiến da đổi màu. Nhận diện đúng lý do giúp xác định da vàng có bị sao không và tiên lượng da vàng có trắng được không.
Trẻ sơ sinh bị vàng da có thể do một trong các nguyên nhân sau:
- Tăng sản xuất bilirubin: do bất đồng nhóm máu mẹ con hoặc bệnh lý tại hồng cầu làm cho hồng cầu dễ vỡ: thiếu men G6PD, bệnh lý màng hồng cầu, Thalassemia.
- Giảm chức năng chuyển hóa bilirubin: hội chứng Crigler-Naajar, hội chứng Gilbert, bệnh lý chuyển hóa di truyền (galactosemia, suy giáp trạng bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa tyrosin, methionin, thiếu α1 antitrypsin…), trẻ sinh non, …
- Tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột: hẹp môn vị, tắc ruột non, phình đại tràng bẩm sinh, tắc ruột phân su, sử dụng thuốc gây liệt ruột…
- Vàng da sữa mẹ: do trẻ bú không đủ trong vài ngày đầu dẫn đến tình trạng mất nước, thiếu năng lượng và tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột gây da vàng.
Ở người lớn, vàng da thường do bệnh lý, được chia thành 3 nhóm nguyên nhân chính:
- Vàng da trước gan
- Vàng da tại gan
- Vàng da sau gan
Biểu hiện bất thường của da vàng
Không phải cứ da hơi sẫm là vàng da. Vàng mắt, niêm mạc miệng, nước tiểu sẫm, mệt mỏi, ngứa da… là chuỗi tín hiệu cảnh báo. Nếu kèm sốt, đau hạ sườn phải, bạn cần khẩn cấp khám để biết da vàng có bị sao không và liệu vàng da có bị tái phát không sau điều trị.
Vàng da nên quan sát dưới ánh sáng mặt trời và quan sát ở vùng da được che kín như da bụng, lưng, ngực sẽ chính xác hơn vùng da tay chân mặt. Vì là triệu chứng của những bệnh lý căn nguyên, thường sẽ xuất hiện cùng với những triệu chứng lâm sàng khác. Những triệu chứng thường gặp như:
- Sốt, ớn lạnh
- Đau bụng hạ sườn phải hoặc thượng vị
- Ngứa da, nhất là về ban đêm, có thể thấy các vết gãi xước trên da
- Sụt giảm cân nặng và suy nhược cơ thể, chán ăn
- Dễ bị bầm tím hoặc chảy máu (chảy máu cam, chảy máu chân răng)
- Nôn máu
- Phân bạc màu trắng xám, nước tiểu sẫm màu
Cần phân biệt với trường hợp giả vàng da do ăn một lượng lớn thực phẩm giàu beta-carotene (như cà rốt, bí và một số quả dưa). Trong trường hợp này da có thể hơi vàng nhưng mắt không chuyển sang màu vàng. Tình trạng này không phải là vàng da và không liên quan đến bệnh lý gan mật.
>>> Tham khảo thêm: Bị phổi trắng có sao không và mức độ nguy hiểm thực sự
Cách xử lý và phòng ngừa da vàng
Không có biện pháp phòng ngừa vàng da do bệnh lý. Tuy nhiên, tiêm chủng vaccine phòng ngừa bệnh viêm gan B được xem là một phương pháp phòng ngừa các bệnh lý gan nhiễm trùng cho hiệu quả cao. Trẻ em cần được tiêm phòng viêm gan đầy đủ. Người lớn cần thực hiện tiêm nhắc để duy trì sức mạnh của hệ miễn dịch.
Bên cạnh đó, những thói quen tốt giúp phòng ngừa các bệnh gan mà bạn có thể tham khảo:
- Ăn chín uống sôi
- Hạn chế hút thuốc và uống rượu bia
- Giữ gìn vệ sinh cho môi trường
- Đi khám sức khỏe tổng quát định kỳ
- Những vùng đang có bệnh sốt rét lưu hành cần diệt muỗi, diệt bọ gậy bằng mọi phương pháp từ dân gian đến dùng hóa chất và tránh muỗi đốt bằng hình thức nằm màn khi đi ngủ.
- Nên tẩy giun định kỳ để tiêu diệt giun và trứng giun, nhất là loại giun đũa để tránh hậu quả sỏi mật do giun chui ống mật để lại.
- Không nên tiếp xúc với dịch tiết cơ thể hay vết thương hở với người khác để tránh nguy cơ bị lây bệnh.
Cách xử lý và phòng ngừa da vàng an toàn hiệu quả
Thắc mắc về hội chứng vàng da
Bệnh vàng da kéo dài bao lâu ở người lớn?
Vàng da ở người lớn kéo dài bao lâu tùy thuộc vào nguyên nhân, thời gian điều trị và khả năng hồi phục của từng người. Triệu chứng vàng da sẽ nhạt dần đến hết biến mất khi tình trạng bệnh được cải thiện.
Người bị vàng da nên ăn gì?
Người có triệu chứng vàng da cần ăn uống đủ chất, duy trì một chế độ ăn cân bằng các nhóm đa lượng (bao gồm tinh bột, đạm, chất béo tốt) và nhóm vi lượng (khoáng chất và các loại vitamin). Tuy nhiên, cần ăn thực phẩm tươi sống, chế biến nấu chín và an toàn vệ sinh thực phẩm, hạn chế sử dụng quá nhiều dầu mỡ.
Nếu vàng da do sỏi mật, chức năng gan kém hay các bệnh lý đường mật thì bạn nên duy trì chế độ ăn hạn chế thực phẩm giàu cholesterol (da, mỡ và nội tạng động vật, thịt bò…), bổ sung đầy đủ chất xơ, ăn nhiều rau quả, uống nhiều nước. Một số thực phẩm được nhiều chuyên gia khuyên dùng cho người bị vàng da là dùng gạo lứt, yến mạch, quả dâu tây, quả dứa, cam quýt, nước ép củ cải, nước mía, nước chanh…
Da bị vàng là thiếu chất gì?
Da bị vàng ở mức độ nhẹ, người bệnh không có những triệu chứng đặc hiệu của bệnh gan, bệnh ống mật thì có thể là dấu hiệu cảnh báo tình trạng cơ thể thiếu chất sắt.
Khi nào thì gặp bác sĩ?
Vàng da một triệu chứng liên quan đến nhiều bệnh lý đặc biệt là bệnh lý gan mật với nhiều mức độ từ nhẹ đến nặng. Khi xuất hiện tình trạng vàng da, đặc biệt xảy ra ở người trưởng thành thì cần đến khám với bác sĩ càng sớm càng tốt, nhất là những người có dấu hiệu cảnh báo như:
- Đau bụng dữ dội
- Những thay đổi trong chức năng tinh thần, chẳng hạn như buồn ngủ, kích động hoặc nhầm lẫn
- Đại tiện phân đen, đỏ
- Nôn máu
- Sốt
- Xu hướng bầm tím hoặc chảy máu dễ dàng, xuất huyết dưới da
>>> Tham khảo thêm: Bị ra huyết trắng nhiều có sao không và cảnh báo đang lo
Da vàng không còn là chuyện thẩm mỹ mà là tiếng chuông báo động sức khỏe. Đừng chần chừ tự đoán. Hãy xét nghiệm sớm, vì càng trì hoãn, da vàng có bị sao không sẽ càng nghiêng về câu trả lời tiêu cực.
