Trong thế giới trang sức và phong thủy, ngọc và đá tự nhiên luôn được đánh giá cao nhờ vẻ đẹp và giá trị riêng biệt. Tuy nhiên, nhiều người vẫn nhầm lẫn giữa ngọc (jade, ruby, sapphire...) và đá thường (thạch anh, đá vôi, đá nhân tạo). Việc phân biệt đúng giúp bạn tránh mua nhầm hàng giả, kém chất lượng. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn cách phân biệt ngọc và đá rõ ràng, chi tiết và dễ áp dụng nhất.
Hiểu rõ đặc điểm tự nhiên của ngọc và đá
Ngọc (jadeite, nephrite, ruby, sapphire, emerald...) là khoáng chất quý hiếm hình thành trong điều kiện địa chất đặc biệt, có cấu trúc tinh thể chặt chẽ, độ cứng cao, ánh thủy tinh hoặc mỡ, màu sắc rực rỡ và đồng đều. Một số loại ngọc nổi tiếng như:
- Jadeite và nephrite (ngọc bích)
- Ruby (hồng ngọc)
- Sapphire (lam ngọc)
- Emerald (lục bảo)
Chúng thường có giá trị kinh tế và nghệ thuật cao nhờ độ quý hiếm, màu sắc đẹp và khả năng chế tác tinh xảo.
Đá thường và đặc tính cơ bản
Đá thường (thạch anh, mã não, canxit, đá vôi, đá granite...) có cấu trúc khoáng học đơn giản hơn, độ cứng và ánh thường kém, màu sắc có thể không đồng nhất. Một số loại đá còn bị xử lý hóa chất hoặc nhuộm màu để giả làm ngọc. Đá nhân tạo (resin, composite) thì được ép, nhuộm, pha bột đá, thường nhẹ và dễ xước hơn. Hiểu được cấu trúc tự nhiên giúp bạn có nền tảng để so sánh chính xác hơn.
>>>Xem thêm: Cách phân biệt muối - Hướng dẫn chi tiết và dễ hiểu
Quan sát màu sắc và độ trong để phân biệt
Một trong những cách phân biệt ngọc và đá dễ áp dụng nhất chính là quan sát bằng mắt thường.
Màu sắc đặc trưng của ngọc
Ngọc tự nhiên thường có màu sắc tinh khiết, phân bổ đều. Dưới ánh sáng mạnh, màu không bị loang lổ, không tạo vệt nhuộm. Một số loại ngọc như jadeite có ánh mỡ, màu xanh hoặc tím đậm trong trẻo nhưng không chói lóa. Ruby, sapphire, emerald thì có màu rực nhưng trong, ít tạp.
Ngoài ra, ngọc thường phản chiếu ánh sáng ở bề mặt dạng thủy tinh hoặc mỡ (greasy luster) khiến nó có độ bóng rất đặc trưng.
Màu sắc của đá thường và đá giả
Đá thường hoặc đá giả nhuộm có màu kém tự nhiên, dễ lộ vệt loang, nứt màu. Khi soi đèn pin, bạn sẽ thấy những đường nhuộm hoặc lớp phủ bên ngoài. Đá nhân tạo có thể quá sặc sỡ, màu không tự nhiên và không đều. Độ trong của đá kém hơn, thường có vết nứt hoặc bọt khí nếu là resin. Quan sát kỹ màu sắc và độ trong giúp bạn tránh mua phải đá nhuộm giả ngọc.
Kiểm tra độ cứng và bề mặt tiếp xúc
Một phương pháp phân biệt truyền thống nhưng vẫn rất hiệu quả là kiểm tra độ cứng và bề mặt.
Độ cứng của ngọc tự nhiên
Ngọc thường rất cứng. Ruby và sapphire đạt 9 trên thang Mohs, emerald khoảng 7.5–8, jadeite và nephrite khoảng 6.5–7. Điều này nghĩa là chúng có khả năng làm xước kính hoặc thép. Khi dùng vật cứng cà nhẹ, ngọc tự nhiên rất khó trầy xước.
Bề mặt ngọc mịn, đều, khi chạm có cảm giác mát tay lâu, do độ dẫn nhiệt cao và kết cấu dày đặc.
Đặc điểm đá thường và đá giả
Đá thường thường mềm hơn. Thạch anh cứng khoảng 7, nhưng nhiều đá vôi, canxit chỉ 3–4. Đá nhân tạo thường còn mềm hơn nữa và dễ xước khi thử bằng lưỡi dao. Ngoài ra, đá nhân tạo hoặc nhuộm màu dễ bị bong lớp sơn khi cạo nhẹ. Khi sờ, đá nhân tạo có cảm giác nhẹ, ấm hơn và không giữ lạnh lâu bằng ngọc tự nhiên.
Phương pháp thử nâng cao để xác định chuẩn hơn
Nếu bạn muốn kiểm tra chính xác hơn, có thể áp dụng các phương pháp chuyên nghiệp hơn. Phần này giới thiệu một số cách để bạn hiểu và cân nhắc.
Soi đèn và kính lúp
Dùng đèn pin mạnh hoặc kính lúp để soi bên trong viên đá. Ngọc tự nhiên có cấu trúc sợi, vân, hoặc tinh thể tự nhiên. Jadeite và nephrite có sợi đan lẫn, ruby và sapphire có thể có tạp chất “silk” hoặc inclusions thiên nhiên.
Ngược lại, đá nhuộm sẽ lộ những vệt màu không đều, bong lớp nhuộm hoặc có bọt khí nếu là nhựa nhân tạo.
Kiểm tra khúc xạ và trọng lượng riêng
Đây là kỹ thuật thường dùng ở cửa hàng chuyên nghiệp:
- Chỉ số khúc xạ (RI): ngọc thật có giá trị RI nhất định (ví dụ jadeite ~1.66–1.67, ruby ~1.76–1.77), trong khi đá giả thường lệch.
- Trọng lượng riêng (SG): ngọc thật thường nặng hơn đá nhân tạo cùng kích thước. Ví dụ jadeite ~3.3–3.4 SG, trong khi nhựa chỉ khoảng ~1–1.5.
Dụng cụ đo chuyên dụng có thể giúp phân biệt rõ ràng và chắc chắn hơn.
Giấy chứng nhận kiểm định uy tín
Phương pháp chắc chắn nhất vẫn là yêu cầu kiểm định tại các trung tâm đá quý uy tín. Giấy kiểm định sẽ nêu rõ loại đá, loại ngọc, nguồn gốc tự nhiên hay xử lý nhân tạo.
>>>Xem thêm: Cách phân biệt màn zin và lô chuẩn xác chi tiết dễ hiểu
Qua bài viết này, bạn đã biết cách phân biệt ngọc và đá qua các yếu tố như đặc điểm tự nhiên, màu sắc, độ trong, độ cứng, cấu trúc bề mặt và các phương pháp nâng cao như soi đèn, kiểm tra khúc xạ, trọng lượng riêng. Việc hiểu rõ và áp dụng những cách trên giúp bạn tự tin hơn khi chọn mua trang sức, vật phẩm phong thủy hay sưu tầm đá quý.
