Dậy thì muộn có bị sao không - Có ảnh hưởng gì đến sinh sản

Đã đến tuổi mà không thấy dấu hiệu phát triển như bạn bè cùng trang lứa, nhiều người không khỏi lo lắng: dậy thì muộn có bị sao không? Đây có thể chỉ là tạm thời, nhưng cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo cần quan tâm ngay lập tức.

Dậy thì muộn là gì?

Dậy thì là giai đoạn chuyển đổi sinh lý từ nhi đồng sang thời kỳ thành niên, đây là giai đoạn hết sức quan trọng mà trẻ em nào cũng trải qua. Khi bước vào giai đoạn dậy thì, các cơ quan sinh dục và đặc tính sinh dục thứ phát của trẻ sẽ phát triển. Theo nhiều nghiên cứu, tuổi dậy thì bắt đầu trung bình với các trẻ gái là từ 8-13 tuổi và trẻ trai thì từ 9-14 tuổi. Dấu hiệu quan trọng nhất khi bước vào tuổi dậy thì với trẻ gái là lần xuất kinh đầu tiên và trẻ trai là lần đầu xuất tinh hay “mộng tinh”. Ngoài ra rất nhiều sự thay đổi về ngoại hình của trẻ khi bước vào giai đoạn này:

Dậy thì muộn ở nữ giới

Giai đoạn dậy thì ở bé gái bắt đầu khi tuyến yên sản xuất hormone luteinizing (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH). 2 loại hormone này khiến buồng trứng phát triển và bắt đầu sản sinh estrogen. Giai đoạn tăng trưởng nhảy vọt ở bé gái bắt đầu sau khi ngực phát triển và chu kỳ kinh nguyệt đầu tiên sẽ xuất hiện khoảng 2 - 3 năm sau đó.

Thông thường, con gái bắt đầu dậy thì trong độ tuổi từ 11 - 15 với biểu hiện là sự xuất hiện của lần có kinh đầu tiên cùng một số dấu hiệu sinh dục phụ như chiều cao tăng lên, vú phát triển và xuất hiện lông ở cơ quan sinh dục. Nếu bạn gái không có bất kỳ dấu hiệu phát triển sinh dục nào ở tuổi 14 hoặc không có kinh nguyệt cho tới khi được 16 tuổi thì được gọi là dậy thì muộn.

Dậy thì muộn ở nam giới

Quá trình dậy thì ở bé trai diễn ra khi tuyến yên bắt đầu tiết ra nhiều hơn hormone luteinizing (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH) - chất khiến tinh hoàn phát triển và tạo ra hormone nam testosterone. Sự phát triển tăng vọt thường bắt đầu trong vòng 1 năm kể từ thời điểm trẻ có dấu hiệu dậy thì đầu tiên, thường vào lúc 15 tuổi.

Dấu hiệu nhận biết quá trình dậy thì đang diễn ra ở con trai là chiều cao tăng nhanh, nặng cân hơn, vai mở rộng, cơ bắp bắt đầu phát triển, thanh quản (cơ quan phát âm) to rộng ra nên giọng nói trở nên trầm đục. Hệ thống lông của trẻ phát triển, có ria mép và mọc râu, tinh hoàn và dương vật sẽ lớn hơn, có hiện tượng phóng tinh lần đầu.

Nếu trẻ trai đã bước qua tuổi 14 và không có các dấu hiệu kể trên, bác sĩ có thể tiến hành kiểm tra vật lý để đánh giá kích thước của tinh hoàn và dương vật của trẻ. Nếu kết quả kiểm tra cho thấy dương vật và tinh hoàn không phát triển hơn trước thì chứng tỏ trẻ đã bị dậy thì muộn.

Nguyên nhân khiến trẻ dậy thì chậm bất thường

Dậy thì muộn có bị sao không sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra tình trạng này. Có thể do di truyền, rối loạn nội tiết, suy tuyến yên hoặc tác động của chế độ dinh dưỡng và tâm lý. Việc xác định đúng lý do giúp làm rõ liệu dậy thì muộn có nguy hiểm không và nên can thiệp sớm hay không.

Nguyên nhân dậy thì muộn ở trẻ gái

- Do di truyền: Có thể di truyền từ bố mẹ

- Liên quan đến buồng trứng: Nguyên nhân có thể do rối loạn hoạt động của trục nội tiết dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng: thiếu hormone tăng trưởng, thiếu hormone tuyến yên FSH, LH; bệnh lý suy buồng trứng sớm như bất thường bộ nhiễm sắc thể XO (hội chứng Turner) hoặc gặp ở những bệnh nhân điều trị ung thư… Đây là những nguyên nhân dẫn tới suy giảm, không hoạt động của buồng trứng gây dậy thì muộn ở trẻ gái.

- Khối lượng mỡ của cơ thể giảm: Gặp ở những trẻ gái hoạt động nhiều như vận động viên thể thao, diễn viên múa ba lê; những trẻ gái mắc chứng biếng ăn, bệnh lý mạn tính làm cho chất béo, khối lượng mỡ trong cơ thể giảm cũng có thể dậy thì muộn.

- Do thể trạng: Do thể chất, một số bé sẽ dậy thì muộn hơn so với lứa tuổi thông thường.

Nguyên nhân gây dậy thì muộn ở trẻ trai

- Do di truyền: Có tới 70% trong số những bé trai được chẩn đoán dậy thì muộn là  do di truyền từ bố mẹ.

- Do thiếu hụt nội tiết: Do thiếu hụt hormone thì tình trạng này sẽ xuất hiện ngay từ khi bé trai được sinh ra: dương vật bất thường có thể là nhỏ hơn. Ví dụ thiếu hụt hormone IGD giúp điều hòa tuyến sinh dục gây tình trạng thiếu LH và FSH.

- Liên quan tới tinh hoàn: Những vấn đề, sự bất thường ở tinh hoàn, tiền sử đã từng phẫu thuật ở tinh hoàn, điều trị ung thư, đều làm cho bé trai dậy thì muộn hơn.

- Mắc bệnh mạn tính: Ở những trẻ Những bé trai mắc các bệnh mạn tính như viêm đại tràng, thiếu máu hồng cầu liềm hoặc xơ nang thường dễ bị dậy thì muộn.

>>> Tham khảo thêm: Da vàng có bị sao không - Dấu hiệu nguy hiểm cần biết ngay

Cách xử trí khi trẻ dậy thì muộn kéo dài

Không nên chủ quan nếu con em có dấu hiệu phát triển chậm hơn so với tuổi. Dậy thì muộn có ảnh hưởng gì không còn tùy vào cách ứng phó. Khám chuyên khoa nội tiết, theo dõi chỉ số phát triển thể chất và tinh thần là bước đầu tiên để kiểm soát tình trạng này.

Điều trị các vấn đề sức khỏe thể chất

Ở bé gái

Với trẻ bị dậy thì muộn về thể chất: Sử dụng phương pháp bổ sung estrogen trong 4 - 6 tháng để thúc đẩy quá trình dậy thì diễn ra sớm hơn;

Với trẻ bị dậy thì muộn do lượng mỡ cơ thể giảm: Cần cân bằng dinh dưỡng cho trẻ để tăng cân đúng chỉ số yêu cầu, giúp giai đoạn dậy thì diễn ra bình thường;

Với trẻ mắc chứng suy buồng trứng sớm hoặc thiếu hụt hormone điều hòa tuyến sinh dục: Cho trẻ dùng estrogen dưới dạng viên estradiol hoặc miếng dán cho da 2 lần/tuần. Bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng từ liều thấp và định kỳ 6 tháng sẽ tăng liều lên. Sau 12 - 18 tháng, bác sĩ sẽ tiếp tục bổ sung hormone progestin và sau vài tháng sẽ dừng progestin 1 - 2 ngày. Phụ huynh nên thảo luận với bác sĩ về khả năng sinh sản của trẻ sau này.

Ở bé trai

Dùng thuốc tiêm trong vài tháng. Sau khi tiêm thuốc, trẻ sẽ tăng chiều cao, tăng cân, kích thước dương vật tăng và lông mu phát triển;

Với trẻ mắc chứng thiếu hụt hormone điều hòa tuyến sinh dục riêng biệt (IGD) hoặc dương vật bị tổn thương, lựa chọn điều trị tốt nhất là bổ sung testosterone. Liều lượng sử dụng cần tăng theo thời gian và tiếp tục bổ sung khi đã trưởng thành.

Trị liệu tâm lý

Phụ huynh cần chú ý tới sức khỏe thể chất và tinh thần của con. Nếu thấy trẻ có cảm giác mặc cảm, tự ti, cha mẹ cần chú ý chia sẻ nhiều hơn, chỉ ra những điểm mạnh của trẻ thay vì chỉ tập trung vào những vấn đề trên cơ thể mình. Đối với trẻ, khi có các dấu hiệu của dậy thì muộn, tốt nhất nên báo với phụ huynh để đi kiểm tra càng sớm càng tốt. Các em cũng nên giữ tâm lý bình tĩnh, đón nhận chuyện này một cách tự nhiên, chia sẻ với người lớn nhiều hơn và tuân thủ đúng theo phác đồ điều trị của bác sĩ để đuổi kịp đà phát triển của lứa tuổi, đảm bảo đời sống tâm sinh lý bình thường.

Nhìn chung, hầu hết các trường hợp dậy thì muộn ở trẻ không gây ảnh hưởng nhiều tới sức khỏe, sự phát triển của trẻ. Dù vậy, phụ huynh vẫn cần quan tâm hơn tới con cái để kịp thời phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường để sớm đi kiểm tra và có phương án điều trị kịp thời, hiệu quả.

Giải pháp cải thiện tình trạng dậy thì muộn

Dậy thì muộn có tốt không sẽ chỉ là câu hỏi phụ nếu có hướng cải thiện phù hợp. Chế độ ăn đầy đủ vi chất, luyện tập hợp lý và quản lý tâm lý giúp thúc đẩy phát triển tự nhiên. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định can thiệp nội tiết để hỗ trợ.

Kiểm tra sức khoẻ và điều trị

Nếu phụ huynh phát hiện trẻ bị dậy thì muộn, điều đầu tiên hãy đưa bé đến gặp bác sĩ để có thể được kiểm tra sức khoẻ, thực hiện các xét nghiệm cần thiết nhằm xác định nguyên nhân gây bệnh và tìm cách điều trị phù hợp nhất nếu cần thiết.

Phương pháp bổ sung hormone theo giới tính là phương pháp thường được các bác sĩ áp dụng, và đây cũng là một trong những cách khắc phục hiệu quả dậy thì muộn.

Đảm bảo cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng

Chế độ ăn đầy đủ dưỡng chất là rất quan trọng đối với quá trình phát triển của trẻ nhỏ. Bố mẹ cần chú ý đảm bảo cung cấp cho trẻ nhỏ được ăn đủ các loại thực phẩm như rau củ, thịt, cá, sữa, đậu phộng, trái cây,... Ngoài ra, cần hạn chế việc ăn quá nhiều đồ ngọt, đồ chiên và đồ ăn có hàm lượng chất béo cao.

Môi trường sống lành mạnh

Một môi trường sống lành mạnh, an toàn, yên tĩnh, thoải mái có thể giúp trẻ giảm thiểu stress. Hãy đảm bảo trẻ được sinh hoạt trong một không gian sạch sẽ, thoáng mát, đầy đủ ánh sáng. Đồng thời phụ huynh cũng cần hướng dẫn bé cách quản lý và giải tỏa stress hiệu quả để đảm bảo quá trình phát triển của trẻ, khắc phục tình trạng dậy thì muộn.

Vận động thể dục, thể thao

Vận động thể dục, thể thao đóng vai trò quan trọng trong việc khắc phục dậy thì muộn ở trẻ em. Phụ huynh nên khuyến khích bé tham gia các hoạt động thể chất như chơi bóng, chạy nhảy, tập yoga hoặc tham gia các câu lạc bộ thể thao. Tuy nhiên, cần lưu ý đến việc lựa chọn hoạt động thể chất và cường độ luyện tập phù hợp với độ tuổi và sức khỏe của trẻ em.

Tạo thói quen đi ngủ đúng giờ

Một giấc ngủ ngon, yên giấc và đúng giờ có thể giúp các bé tỉnh táo, sức khoẻ dồi dào và đặc biệt hiệu quả trong việc khắc phục dậy thì muộn. Bố mẹ cần tập cho trẻ thói quen đi ngủ sớm và thức dậy đúng giờ hàng ngày.

>>> Tham khảo thêm: Bị phổi trắng có sao không và mức độ nguy hiểm thực sự

Dậy thì muộn không phải lúc nào cũng nguy hiểm nhưng cần theo dõi sát sao. Phát hiện sớm, điều chỉnh đúng cách sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện và không còn lo lắng dậy thì muộn có bị sao không.